MERSİYE-İ KÜÇÜK MAHŞER

Halmanlı Hâfız’ın bu manzumesi, kendi el yazısıyla altı yapraklı bir cönk halinde elimizde bulunmaktadır. Katlama yerinden yırtılmış ve dağılmış olan bu cönkün on sayfasında yazılı bulunan destanın bir mısraı tamamen, üç mısraı da kısmen okunamaz durumdadır. Eser 250 beyit olup destan sahibi, son sayfanın kenarına “250 satırdır” cümlesini koymuş, tamamlanış ve yazılış tarihi olarak 1 Zilhicce 1344/ 23 Haziran 1925 gününü belirtmiştir.

Elimizde bulunan bazı sayfaları kopmuş ve yırtılmış ikinci cönkte yer alan birkaç sayfada, bu destanın bir kısmı eksik ve karışık bir şekilde yer almaktadır. Bu cönkteki bazı dörtlüklerin burada sunulacak metinde yer almaması ve bazı dörtlüklerde ise kelime ve mısra farklılıkları bulunması, bu manzume üzerinde düzeltmeler yapıldığını göstermektedir.

Destan, mısraları sonraki dörtlüklerin ortak kafiye ve redifini taşıyan birinci beyitten sonra, ilk üç mısraı kendi arasında dördüncü mısraları ise birbirleriyle kafiyeli dörtlüklerden oluşmaktadır. Fâ'ilâtun fâ'ilâtun fâ'ilâtun fâ'ilün vezniyle yazılmış şiirde mahallî söyleyişlere ve hecelerdeki uzatma veya kısaltmalara çokça tesadüf edilmektedir. Mahallî ağıza uyan ve böyle kullanıldığı anlaşılan savuruldu, kuvet, tanılır, kongere gibi kelimeler bu halleriyle vezne uymaktadırlar.

Henüz ikinci tam bir nüshasına ulaşamadığımız bu destanda esas olarak Of’un 15 Mart 1918’de Ruslar tarafından işgal edilmesinin safhaları anlatılmaktadır. Of ilçesi sınırları içerisindeki Baltacı ve Solaklı dereleri çevresinde cereyan eden savaşlar ile muhacir halkın korku ve sıkıntıları, içli bir şekilde mısralarda dile getirilmektedir. Bu arada Ermenilerin Ruslarla işbirliğinde bulunarak Müslüman halka yaşattıkları acılarla ilgili beyitler de dikkat çekicidir. Destan, 24 Şubat günü Trabzon’un, 28 Şubat 1918’de Of’un işgalden kurtulmasıyla geri dönen muhacirlerin duygularıyla sona ermektedir.


MERSİYE–İ KÜÇÜK MAHŞER DESTANI

1 Ah felek hicret yüzünden gözlerim kan ağladı

Koptu bir küçük kıyâmet nice bin can ağladı

2 Terk edip mesken u me'vâlarını ehl-i vatan

Her birisinin başına çöktü külfetten fiten

3 Bıraktı cümle varını koptu muhâcir bu beden

Ye's-i mâtemle çıkıp ehl-i iyâlân ağladı

4 Sanki mahşerdir kuruldu bu vefâsız âleme

Tahriri mümkün değildir vasfı gelmez kaleme

5 Düştü boğuldu bu millet böyle müthiş eleme

Kalmadı er avrat olsun kamu insan ağladı

6 Üç yüz otuz iki senesindedir bu zelzele

Harp için hicret göründü halk içinde velvele

7 Turna sırası gibi insanlar oldu silsile

Aralarında ne yüz, bin sabi sibyân ağladı

8 Tâ Batum’dan Müslümanlar hicrete etti sulûk

Hopa Arhavi Vice hem cümlesi çocuk çoluk

9 Rize Of sahil yolundan geçtiler bölük bölük

Bin kuruşa satılan elliye hayvan ağladı

10 Yürüdü dağdan tepeden Ermeni Rus askeri

Geçti hududu yürüdü bıraktı Hopayı geri

11 Rus katiller Of'a tuttu siperi

Kuvveti nâmevcut olduğu Lazistan ağladı

12 Nokta-i harbi Kalabatamoz idi ibtidâ

Galgale koptu civâra harbe ettik iktidâ

13 Düştü o harp Baltacı deresine bîihtidâ

Yetim kalan, bütün duyan ağladı

14 Açtılar gözlerini bu harbe daldı hâs u âm

Top tüfenk yok neylesun bu millet .......

15 Böyle iken kaldı Of'da yirmi yedi gün tamam

Harp ile hicret karıştı cümle sekrân ağladı

16 Rize sancağı rızasıyla çekip teslîmini

Of kazasına hükümet verdi harp talîmini

17 Cem' olup harp mevkiine genç iri müslimîni

Öyle bir harp eylediler cân u cânân ağladı

18 Coşkun ırmaklar gibi akıp yürüyen bîaded

Şâb–ı emredler nidâsı Allahümme Yâ meded

19 Kaçmadılar düşmanından kaldılarsa tâ ahad

Böyle bir ceng u cidâlden geri kalan ağladı

20 Zahm-ı kurşun ile niceleri oldular şehîd

Zira kayd-ı ezelîsinde yazılıydı sa'îd

21 Yevm-i mahşerde zebânîlere kaldılar ba'îd

Yedi Tâmû'dan halâs olduğu nîrân ağladı

22 Uçtu bu hizmet uğurunda bütün ferd–i civâr

Bâhusûs ehl–i ilim ehl-i hünerden ne ki var

23 Çıkmadan sesi yıkıldı yaptığı nazlı duvar

Kalmadı bay u gedâya cümle cîrân ağladı

24 Otuz dört kalemi  efrâd silah altına cem‘ oldu

Hudud boyunda cesîm ordularla kışlalar doldu

25 Tifo yüzünden o gülşen alaylar sararıp soldu

Şark ile garpda dahi kutb-i cihân ağladı

26 Hakisa semtinden gelen Maki'ye uğrar yolları 2a

Rusların yayıldı Ancumağa keşif kolları

27 Çıktı köylüler muhacir savuruldu külleri

Vîrân kalan köyler ile karye-i Savan ağladı

28 Son ucu Sos dağına hemândem oldu istinâd

Bir avuç asker idi harp eylediler bîinâd

29 Cennete uçmak için onda kuşandılar kanat

Taziyeler eyledi bu koca aslan ağladı

30 Bir güzel Sos dağıdır bu dağ dahi ismi güzel

Manzarasını civara tevcîh eylemiş Ezel

31 El-vedâı çekerek okudular na‘t u gazel

Onlara istikbal eden cennette Rizvân ağladı

32 Baltacı deresi harbine havâs ile avâm

Kuvve–i bâzûlarıyla harbe ettiler devam

33 Sos dağı eteklerine harbe verildi hitâm

Kanlı harp eylediği Alano Yavan ağladı

34 Harvel u Hundez Kono ahalileri bi’t-tamâm

Hicrete baş gösterip en evvel eyleyen kıyâm

35 Hastikoz Çalek Lazantoz müşterektir bi’l-benâm

Cümle mamur köyler ile Maki Divran ağladı

36 Bir kuru vesika ile kıldı sefer gurbete

Yandı yakıldı bu şenlik mihnet ile kurbete

37 Her şahıs gözyaşlarını akıtır bu fürkate

Baltacıdan en nihayet Kus Balaban ağladı

38 Düşmanın keşif kolu Kondara çıktığı zaman

Anlaşıldı top sesinden hâl–i istikbâl yaman

39 Mabsino ile Cufaruksa Zebeşka da heman

Başladılar kaçmağa görünce Halman ağladı

40 Biz dahi kıldık tedarik hicrete ettik şurû'

Ah u figan ederek göçtü o usûlle furû'

41 Kangi göze bakılırsa ceryânı bi'd-dumû'

Dereyi karşıya geçtik gördü Mavran ağladı

42 Sevgili meskenlerine el-firâkı çekerek

Müstahak olduk belaya bize bu azap gerek

43 Iztırarı gözlerinden kanlı yaşlar dökerek

Bu divanın nâzımı sahib-i destan ağladı

44 Ey gönül bak çâr etrafda daha var bin beter

Yok nafakası anasının ikizleri keder

45 Hak'tan olduğunu inan bu kadar elem yeter

Erzurum vilayeti dahi Gürcistan ağladı

46 Cephemizde Rus silah çatırtısını istimâ'

Eyledik kestik ümidi yok vatandan intifâ'

47 Düşmanın askeri henüz eylemeden ictimâ'

Velveleleşti ahali emn ü eman ağladı

48 Baltacı muhaciri gelmiş idi mahşer-misâl

İlk gelişleri bize gelir idi sanki muhâl

49 Bize de aks eyledi hicret marazı bîmecâl

Ne takat kaldı ne idrak dizde derman ağladı

50 Can bedenden çıkmağa çektiği bir meşakkati

Kat be-kat olur bu hicret servetidir kedreti

51 Bahr-i firkatte dolaşır hiç düşünmez hasreti

Âh u enînleriyle nâle vü efğân ağladı

52 Yağdı etraftan musîbet rûyeti hem ma'nevî

Azm-i hicret eyledi bu esnada genc kohnevî

53 Purti ağırlıklarından belleri olur mesnevi 3a

Cümle nâs ah diye diye bil ne yaman ağladı

54 Irz u can kurtarmak için hicrete ettik şitâb

Tabiîdir böyle bir hicrete vardır bin itâb

55 Tercüme–i hâlini tahrîre lazım bir kitâb

Ne insan kaldı ne hayvan hep bîaman ağladı

56 Mal u mülkünü terk edip hatta çarığın giymeden

Ana evladına hayde hayde hayde demeden

57 Sofra üstünde bulunan ekmeğini yemeden

Sürat ile çıkarak köyler hanumân ağladı

58 Ne hakîkat görünürdü bu hareket ne hayâl

Ayrılamam vatanımdan söyleyen ehl u iyâl

59 Pek acele hânesinden hurûc eyledi leyâl

Böyle bir sehhâre ile cümle iskân ağladı

60 Târumâr yürüdü gitti bu yola haseb neseb

Bazının hakkına rahmet bazılarına gazab

61 Hükmüne karârı veremez buna ehl-i edeb

Âlim ü meşâyih ârif de hayran ağladı

62 Ipsız kalan vatanımızın ruyeti durur harâb

Ağladı dağlar ağaçlar mahzundurur dahi turâb

63 Hayretlere düçâr olup mest oldu içmeden şarâb

Küçük büyük zükûr ünâs meskeni vîrân ağladı

64 Üç yüz otuz iki Martında idi müdhiş feca'

Bu ayın sekizi dokuzunda oldu çok feza'

65 Serseri olduk divan-ı Hak'tan idi mâ–sana'

Hicretimizi gören yollarda kervan ağladı

66 Dağlar üstünde döküldü bu kadar mâl u menâl

Topladı yağmacılar demediler haram helâl

67 Kulların kesbi idi gelen âfât–ı Zü’l-Celâl

Yoluna sür'at eden binlerle üryân ağladı

68 Holo'dan Mavran dağına dek bize birer selâm

Çün Hüdayâ nâr günü söylemedi mi kelâm

69 Lutf-i Hak'la başımızdan ref' olundu ol zalâm

Münkalib oldu sürûra kalbi ahzân ağladı

70 Menzil-i selâmet oldu Mavran'ın dağı o nâm

Avdet eyledik oradan gaileyle bi't-tamâm

71 Bize ve bazı yarâna oldu o hat bağ-ı Şâm

Ehl-i iyâl külfetinden çoğu noksân ağladı

72 Rusların leşinden Of'da mümkün olmazdı murur

Makarası piyadesi leşler üstünden yürür

73 Askerinin çokluğuna Rus da var idi gurur

Leşlerini görerek canları yanan ağladı

74 Askerin kaçtığını Mariyası görmüş idi

Rusların taburları bu esrara ermiş idi

75 Memleket baykuş yuvası şekline girmiş idi

Döndü beytü'l-hüzüne o dâr-ı umrân ağladı

76 Geldi Rus alayları beldemize doldu Kazak

Of boğazı Barma'ya dek oldu bir bahr-i Azak

77 O güzel Sultan Murat kanlar ile oldu sazak

Top sedâsından Mator üstünde duman ağladı

78 Çok gariptir pek acîbdir zuhûr eden mâ-vaka‘ 2b

Mağrûr olduk askerin kesretine yoktur vera‘

79 Ümmid eylediğimiz gibi bulamadık vesa'

Bilakis tâli'-i tahvîlden de a'yân ağladı

80 Otuz otuz bir senesinde olan iki kışı

Geçirip hayat mıdır memat mıdır rence kişi

81 İntizâr dedi haberine kamu erkek dişi

Hasret ve firkatlerinden nice benân ağladı

82 Fî-sebîlillah cihâd için durur pek çok delîl

Kudretinin haricinde güç buyurmadı Celîl

83 Aç ve çıplak kış yüzünden ordular oldu zelîl

Böyle mühlik ma'rekeye sevk olunan ağladı

84 Re's-i kârda bulunanlar milleti etti fakîr

Onlara versin cezayı yevm-i mahşerde Sakîr

85 Akibet düşmanlarına ehl-i İslâmı hakîr

Düşüren halden dolayı ehl-i sîrân ağladı

86 Ülke-i İslâm içinde Of idi sâhib-şeref

Hem bulunurdu içinde nice binlerce sedef

87 Böyle iken cilve-i Hak Ruslara oldu hedef

Kürre-i arz üstüne duyan Müselmân ağladı

88 Of idi etrâf-ı civarlarına kandil u cerâğ

O yakın olan civarlar şimdi kaldı pek ırağ

89 Bir zaman harp eyledi ise şimdi eyledi ferâğ

İstilâ olduk kazaya ehl-i imân ağladı

90 Tahsîl-i ilm u funûna bir azîz dershânedir

Ehl-i keşiften olan erbabına mesthânedir

91 Mar'aşîzâdelere gülşen misafirhânedir

Merkadi bulunduğu karye-i Baçan ağladı

92 Of hududuna alaylar bağladı bir dem adu

Rize harbe iştirak etmediğiçun idi bu

93 Of ahâlisi silahlarına sarıldı kamu

Yirmi beş gün Ruslar ile harp uğraşan ağladı

94 Bekler idik Hazret-i Mevlâ Taâla'dan zafer

Hem dahi imdâda intizâr ederdik bu sefer

95 Düşmana nisbet ile kıllet idi bizde nefer

Ric'at ile müfti-yi belde kumandan ağladı

96 Rize dağından hedef tuttu bizim Sos dağını

Eyledi bombardıman bozdu bu Of'un bağını

97 Hastikoz ile Kelali gördü harp kaynağını

Nokta-i İslâm bozuldu bütün erkân ağladı

98 Kalapatamozu düşman beri savaşmış idi

Tâ Çanakkale müdafiîni kavuşmuş idi

99 Mariya Zırhlısı'nın mermileri taşmış idi

Bozulan noktamıza çok kahramanân ağladı

100 Düşmanın topuna karşı var ise mitralyoz

Yüz neferine mukabil bizde bir neferde söz

101 Bunları kayd eyledim çün düş değil gördü bu göz

Sos dağını terk eden efrâd–ı zâbitân ağladı

102O bozulmuş bir avuç asker o dağda içtiler

Gece karanlık Solaklı deresini geçtiler

103 İşkenaz Mavran dağından ince yollar seçtiler

Takip ettiler muhacirîni uyuyan ağladı

104 Kondar üstünden geçirdi topu Pullas başına 3b

Çarçabuk yerleşti heman Yesiroğlu taşına

105 Mermilerini atardı Yarakar'ın kaşına

Ne çakal kaldı ne tilki dağda tavşan ağladı

106 Doldu saltatla dağ taş tuttular tepeleri

Açtılar yaylım ateş düşürdüler kubbeleri

107 Öyle bir yevm-i feci arattılar ebeleri

Bir değil iki değil bu derde derman ağladı

108 Baltacı harbine donanması etti iştirâk

Ta Çanakkale'den gelen asker idi pek helâk

109 Kahramanân idiler arslan gibi vicdanı pâk

Bazısı oldu şehid bir kısmı giryân ağladı

110 İşte bunlar idiler düşmana şebhûn verdiler

O büyük Şinek düzünde içlerine girdiler

111 Daldılar kaplan gibi binlerle Kazak kırdılar

Darbelerinden firâr eden o düşmân ağladı

112 Buradan ric'ate yüz tuttu yürüdü aşağı

Karmakarışık domuz sürüsü gibi bayağı

113 Bu defa idi ki onun kaymış idi ayağı

Sürat ile kaçarak ordusu yayan ağladı

114 Mevki-i Sultan Murad'ı koşa koşa geçtiler

Yıldırım misâli Han Irmak dağından aştılar

115 Dağı istihkam eden Ruslar boğaza düştüler

Yalıya inmek için yollarda koşan ağladı

116 Eskipazarı tutan Rus önüne çekildi sed

Yoluna vermediler ruhsatları kasr oldu med

117 Batuma soluğu almak üzre uzanmadı yed

Geriye döndükleri ordusu ayân ağladı

118 Önüne Şerah Şinek'ten döndü eski yoluna

Türk geliyor çağırarak bakmadı sağ soluna

119 Hayde diye ric'at emri verdi karakoluna

Rum Kazak saltatlarıyla Ermeniyân ağladı

120 Hadi'de mevcut büyük torpilleri yaktı fedâ

Türk gelir başımızı keser diye etti nidâ

121 Attılar bombaları torpillere verdi sadâ

Titredi dağlar tepeler Mîr-i mîrân ağladı

122 Dağdan aşağı döküldüler Hadi boğazına

Biz hazırlandık Rus'un cenazesi namazına

123 Hem kulak verir idik saltatların avazına

Hadi'den çarşıya birkaç türlü lisan ağladı

124 Harb ile kerb ile yanmış idi hânumânımız

Münhezim ric'atlerine sevinirdi cânımız

125 Geri döndüklerine tekrar üşüdü kanımız

Yeniden tehlike için nice ihvân ağladı

126 Kurdu ordugâhını Pullas dereliklerine

Keşif kolu idi Zisino mezereliklerine

127 Bayrağı İbrahim Efendi Mezareliklerine

Havaya dalgalanırken o kabristân ağladı

128 Yine harp manevrası ürküttü tekrar milleti

Çünkü Rus taburlarının vasfa gelmez kesreti

129 Nokta-i harp Kondu Kacalağ boyudur rihleti 4a

Başladı tüfenk takırdısı o meydan ağladı

130 Holo tepelerine toplar çekildi güç ile

Düş değil herkes bu hali gördü göz ucu ile

131 Rusların mermileri endâht olurdu Haç ile

Nokta-i İslâm idi kazan kızan ağladı

132 Ta Ağaçbaşlarına inmiş idi bizimkiler

Şüphesizdi Rusları yenmiş idi bizimkiler

133 Tehlike karşısına dönmüş idi bizimkiler

Arkadan düşman geliyor emr ü ferman ağladı

134 Ruslar aldılar kılağuz korkuları arkodan (?)

Kacalağ yollarını alıştılar Rum Kirko'dan

135 Kondu'ya başladılar yaylım ateşe korkudan

Türklerin darbesini tadan o Mervan ağladı

136 Kurşun ata ata ata çıktılar Kaçalağa

Kulağuzları idi Kırıntalı Nastas Ağa

137 Harbe tutuştu taburlar karşudan dağdan dağa

Ol vakit Holo ahalisi perişan ağladı

138 Fenn-i harpte Türklerin pek çok idi ilimleri

Kaçalağ dağını toprağa sokar mermileri

139 Harbin eyyâmı dahi bulmuş idi yirmileri

Tahvîl–i tâli‘-i harpten harbî erkan ağladı

140 Yalı boyundan Karadere idi nokta-i harb

Barma'dan bizimkiler saltatlara eyledi darb

141 Rus kolordusu Masad'ı geçti işler oldu sarp

Geldi ric'at emri ol demde kumandan ağladı

142 O Çanakkale mudâfi'lerine olsun selâm

İngilizlerin yanında bu Urus küçük gulâm

143 Hatt-ı ric'atde iken söylediler böyle kelâm

Tahvîl oldu tâli‘–i harb dâr–ı hicrân ağladı

144 Yaptılar gazanferâne kanlı kanlı harbeler

Yirmi günde verdiler düşmana büyük darbeler

145 Orada şehit düşenlere çalıdan türbeler

Yayıldı kaldılar garip orada mihmân ağladı

146 Tehlike karşısına çekildi İslam Barma'dan

Aldı menzil-i selâmet onu düşman sarmadan

147 Çekti topları götürdü sağ selamet yarmadan

Ordumuza itimat dağlarda sükkân ağladı

148 Rusların korkusu kalktı döndü biraz dilleri

Meydanı boş bulduğu yoldan yürüdü ileri

149 Def'a İslamlar akıttı gözyaşından selleri

Şu hezimetten dolayı ehl-i vicdân ağladı

150 Rusların kolordularını Of etmez istî'âb

Girdiler harbe mukâteleyi etti irtikâb

151 Leşleri taşımağa bin sedye etti intihâb

Günde bin sedye o leşleri taşıyan ağladı

152 İki yarkirler arasında konulur hastalar

Yevmî binler leş dolar boşalıyor ârâsteler

153 Dirilerini Batum'a gönderirler desteler

İşte bu emri îfâ eden bâzergân ağladı

154 Sedyelerle taşınırdı leşleri sevâhile 4b

Her gün için bir kumandan yıkılırdı sâfile

155 Çarşıya inerdi leşler günde elli kâfile

Arada ağır yaralı çok hasta kan ağladı

156 Cephe-i vâhidede olursa bu türlü kitâl

Ya diğer cephelere olmaz mı şu iki misâl

157 Onun için dâhili çıkardılar bir ihtilâl

Men‘-i harp olduğuna ordusu şâdân ağladı

158 Sürmene Karaderesi nokta-i harbe yarar

Erkân–ı harplerimiz bu mevkiye verir karar

159 Düşmanın filosu denizden karaları tarar

Garbe doğru süzülen yoluna revân ağladı

160 Oradan dahi çekildi nokta merkezi geri

Boztepe'yi geçtiler dahi Yoroz'dan ileri

161 Harşit'i boylu boyuna buldular bir harp yeri

Tahkîmini intihâb eden haziran(?) ağladı

162 Kurdular toplarını garbine Harşit'in heman

Geldiler şarkına Ruslar dediler ki ne yaman

163 İstirahat yeridir bu oturalım bir zaman

Kurdular çadırlarını çok nâzirân ağladı

164 Geldi peyderpey kuvetler garbi techîz eyledi

Kestiler yolumuzu bu Türkler bize neyledi

165 Kat'-i ümîd ederek Ruslar bu sözü söyledi

Orduları Harşit'e gelip dayanan ağladı

166 Niyyeti en evvel İstanbul'u alayım idi

İngilizi Akdeniz'e varıp bulayım idi

167 O büyük İstanbul'a alabo olayım idi

Bu emellerine öz vâli hirmân ağladı

168 Kaldılar Harşit boyunda sanki Türklere esîr

Geçeceklerini keşf eylemiş idiler yesîr

169 Aksi zuhur eyledi onlar için bu pek asîr

Harbe karıştığına pek çok peşîmân ağladı

170 Balkanı teşvik ederdi Türkler üzerine gâh

Ermeniyi koştururdu neylesin ona o vâh

171 Mağrurun hasmı Hüdâdır arşa da erişti âh

Fırkalaştı ülkesinde türlü buhran ağladı

172 Techîzât–ı muhkemeli Erzurum eder sukût

Enver'in ilm-i siyâsîsinde idi o ukûd

173 Mahfî bir esrârdı bilinmez verildi mi nukûd

Bayezit Hasankale Narman Kağızman ağladı

174 Rûz–i mahşer'e misalde kâfi gelmez mi delîl

Harbile hicrette çok sağlam olan oldu ‘alîl

175 O mesâib ve şedâide ile olduk zelil

Bir esirlik korkusu çıktı o zaman ağladı

176 Bir taraftan harbe isterler halas yok gitmeden

Esire gitmek muhacirden daha bok gitmeden

177 Ciger-i purhunlara sokuldu bin ok gitmeden

Değil insanlar bu hale belki şeytan ağladı

178 Bir taraftan aile endişesi baş üstüne 5a

Kâfile esir gider ehl–i ‘iyâl taş üstüne

179 Kaldı bu halk manevî bir uçurum kaş üstüne

Tehlike çukurlarına doldurulan ağladı

180 Nefsî nefsî gününü temsîl eder var ise bu

Harb ile hicret kişiye kesb ile kâr ise bu

181 Dünyada genişliğin daraşlığı dar ise bu

Servetini terk ile muhacir olan ağladı

182 Hem esaret korkusu hem maîşet–i aile

Ehl–i servet ailesi o gün oldu sâile

183 Menzil–i maksûda kavuşmak için var hâile

Mülteci olsun üsârâ kaldı hüsran ağladı

184 Ehl-i iyâli içinden aldılar esirleri

Harbe sevk olunmuş idi bir takım kebirleri

185 İhtiyar avretler ile sağîre sağîrleri

Kaldılar yol üstüne bîkes âşiyân ağladı

186 Ne kalem ile yazılır ne dil ile vasfolur

Öyle bir hengâm idi ki on yıl ile vasfolur

187 Böyle bir hadise noksanlı kîl ile vasfolur

Tercüme-i tarihine akl u ezhân ağladı

188 Ufuk-ı İslâm bilâdda idi müthiş fırtına

İngiliz Rusya'yı Fransa'yı taşır sırtına

189 Yavruları da beraber idi ânın ardına

Harb-i umûmîlerin sonunda Yunan ağladı

190 Sancılanmıştı Rus'un yürekleri ister ilâc

Ordularını ........ ....... kaç kulaç

191 Harşit'in ilerisi görünüyor pek çok yamaç

Dönelim söylediği bu emr u i'lân ağladı

192 İşte o sancısı idi sonra döndü vereme

Çephemizde çekti beş yüz elli milyon cereme

193 Ordularını geri taşımak için Berem'e

İstedi bizden biraz mühlet o nâdân ağladı

194 Ruslar ise Harşit'i zan eylemişlerdi Rize

Yirmi üç mah evveli idi o hastalık bize

195 Harp idi hicret idi fer kalmamış idi dize

Şimdi o hastalığa tutuldu kaptan ağladı

196 Ordusunu aldı bir milyon kulaç sağdan geri

Bir buçuk milyon kulaç aldı onu soldan geri

197 Kaldı ordusu gideceği uzun yoldan geri

Dahili fırka yüzünden türlü isyan ağladı

198 Koptu içerisine çeşit vâveyla fırkalar

Türkiye toprağına döküldü milyar kirkalar

199 Bolşevik nâmlar ile yırtıldı milyon hırkalar

Varşova Petresburug Tiflis Lehistan ağladı

200 O iki bin senelik Çarlık âlemi târumâr

Oldu bu harb-i umûmîden kazandı ânı kâr

201 İngiliz ile Fransızdan idi bu yâdigâr

Sû-i tesîrât ile Kafkas Dağıstan ağladı

202 Harşit'in tahliyesine eylediler ihtimâm 5b

Kırk güne dek çektiler ağırlığını bi't-temâm

203 Türkler ise verdiler onlara mühlet ihtitâm

Kattılar önlerine bin sürü sırtlan ağladı

204 Hatt-ı ric'atleri mucize idi harikadan

Rus ile Türk tanılır alâmet-i fârikadan

205 Yandı Rus orduları bir manevî harîkadan

Ta Sivastopol Kırım Yaltası liman ağladı

206 Askerin taşımak için yetmedi vapurları

Karadan gitmeğe mecbur idi çok taburları

207 Üç senelik harp ile bitmiş idi sabırları

Geri gittiklerine çok Ermenistan ağladı

208 Trabzon sahillerinden geçtiler emn u eman

Erzurum hattı bu yönde Ermeniler pek yaman

209 Katl u idam eylediler binler ile Müslüman

Süslü bağlar içerisinde Erzincan ağladı

210 İntikam almak için şehirlere saldırdılar

Nice bin taze açılan gülleri soldurdular

211 Şehr-i Bayburt ahalisini hana doldurdular

İçlerinde bulunan o koca irfan ağladı

212 Berhava olmak için bu hana bomba attılar

Biçare o Müslümanlar bîhûş olup yattılar

213 Kimi sağ kimi ölüm acısını tattılar

Geride kaldıkları bîçâre nisvân ağladı

214 Müslümanlar hayli aldanmıştı havalarına

Yapmadı değil hasârat ...................

215 Böyle hunharlık ile çekildi yuvalarına

Elli seneden beri darbesine Van ağladı

216 İşte bu hal ile çekildi o Arşak partisi

Harp vakıamız ile zayi oldu tartısı

217 Kaçtı Kazım Paşa'dan yerlere girdi ordusu

Ahbar Ağalar ile Sarkis ve Mihran ağladı

218 Topunu silahını aldı Kara Kazım Paşa

Zümre-i Arşakların başlarını vurdu taşa

219 Mülkümüzde kurduğu emelleri gitti boşa

Arşakîlerden Ağopyan nice Dikran ağladı

220 Sildiler haritalardan Ermenistan nâmını

Kongere'den bekler idiler o sulh in'âmını

221 En sonra dinlediler sulh metninin ahkâmını

Fistan Ağalar Kuyumciyan Zakariyan ağladı

222 Ermeniler de oturmuş idi o kongere'ya

Sefineleri oturmuştu bu harpte karaya

223 Tarttılar hizmetlerini mahsub oldu taraya

Yavrularıyla beraber Apranosyan ağladı

224 Nice yıllardan beri kanlar boyandı resmimiz

Dünya durdukça yiğitlikte okunur ismimiz

225 Lütf-i Hak'la makhûr u münhezim oldu hasmımız

Şarkda Ermeni ile Rum garpda Yunan ağladı

226 Kendi kendine yıkıldı sonbolis oldu meger 6a

Böyle yıkılmazdı ihtilafı olmazsa eger

227 Münhezim olduğuna Rum Ermeniler yaş döker

Karapet Kayzak Ağa Nikola Yovan ağladı

228 Levs–i a'dâ–yı hurâfâttan pak oldu ülkemiz

İngiliz Fransızlara ancak göründü gölgemiz

229 Sâniyen Pontus ricâlinden çözüldü mülkümüz

Pontusîler hâmisi ol Yunanistan ağladı

230 Ordularımız muzaffer uydu Rus'un peşine

İngilizler bir taraftan kondu leşin başına

231 Kattılar ağuları biz müslümanlar aşına

Rusya ülkesine bir kuru keman ağladı

232 Şevk ile sevinç ile yürüdüler kolordular

Geçti bahren İngilizler bize tuzak kurdular

233 İngilizler aslı kancık önümüze durdular

Bize intizâr eden o Tataristan ağladı

234 Avdet eyledi alaylar mahrumiyet babına

İngiliz taştı yürüdü sığmaz oldu kabına

235 Türkleri mağlup görür o kendinin hesabına

Bize istikbâl eden o Çerkesistan ağladı

236 Üç yüz otuz dört senesine kadar o tathîrât

Süpürüldü levs–i a'lâ tebhîr oldu tenzîfât

237 Kalktı zulmet mülteciler avdetidir tertîbât

Ülkemiz baştan başa bin bir şâdumân ağladı

238 Kimisi mefsûh muhâcirînin müddeti çok

Çok sefâletle iki yıl beklediler iddeti

239 Düştüler avdet yoluna gösteriptir şiddeti

Geldiler şimşek gibi vatan için can ağladı

240 Girdiler menzillerine âteş-i hasret ile

Gerçi imrâr–ı hayat etmiş idiler usret ile

241 Cümle ahlaklar değişti az değil kesret ile

Komşu aralarına bin türlü udvân ağladı

242 Kat'-i ümîd edene rüya mıdır yoksa niyâm

Öldüler dirildiler mahşere edildi kıyâm

243 Harb u hicret yaralarına ederler iltiyâm

Taşra memleketlere garip o kalan ağladı

244 Geldiler hayat olan vatan-ı aslîlerine

Attılar özlerini menzil-i yaslılarına

245 O virân döndü surûrî hûri libaslarına

Muhacir kafilesi evleri yanan ağladı

246 Kimi ağlar kimi güler bu vefâsız hânedir

Bir kuru vatanına razı olan o hanedir

247 Bu vîrânhane vefasız böyle bir kerhanedir

Sû-i te'sîrât ile kimisi yalan ağladı

248 İşbu mersiye-i Küçük Mahşerimdir yâdigâr

Meclis-i yârâna versin ziynetini rûzigâr

249 Türkçe manzûme yazılmış manası da âşikâr

Hüzün ile okuması layık bu dîvân ağladı

250 Fâ'ilâtun fâ'ilâtun fâ'ilâtun fâ'ilât

Ver habîbi o Muhammed Mustafâ'ya salavât



Temmet. Nazzemehu ve ketebehu Hâfız–ı Halmanî 1 Zilhicce 1344

--------------------------------------------------------------------------------
[1]<!--[endif]--> Bu Rabbimin lûtfundandır.

[2]<!--[endif]--> Üç yüz otuz iki senesi: 1916.

[3]<!--[endif]--> Otuz dört kalemi efrâd: 1918 tertibi askerler.

[4]<!--[endif]--> Üç yüz otuz iki: 1916.

[5]<!--[endif]--> otuz otuz bir senesi : 1914 1915 yılı.

[6]<!--[endif]--> Üç yüz otuz dört: 1918 yılı.

[7]<!--[endif]--> Tamamlandı. Onu, Halmanlı Hâfız şiir halinde söyledi ve kalemle yazdı. 23 Haziran 1925.